تا کنون کتاب‌های زیادی در مورد زندگانی خلفای راشدین به رشته تحریر در آمده است. عظمت، سیرت و اهمیت وقایع دوران خلفای راشدین همواره الگویی برای زندگانی مسلمانان در دوران بعد بوده است. همین موضوع ذهن بسیاری از مورخین را در تاریخ اسلام به خود مشغول کرده است و انگیزه‌ای بوده برای تألیف کتب مختلف در مورد حیات و سیرت خلفای راشدین. اما در مورد کتاب‌هایی که به زبان فارسی در مورد زندگانی خلفای راشدین تألیف شده است، کتاب شیخین جایگاه ویژه‌ای دارد. «شیخین» تألیف مرحوم «سید عبدالرحیم خطیب» امام‌جمعه سابق بندرعباس است که برای اولین بار در سال 1356 ه. ش در ایران چاپ شد و از آن زمان تا کنون تقاضا برای تجدید چاپ آن همواره بالا بوده است.
«سید عبدالرحیم خطیب» عالم برجسته و محققی توانا در خطه‌ی جنوب بود که آثار و نوشته‌های فقهی او همواره نقشی مهم در تبیین فقه اهل‌سنت در جنوب ایران داشته است. «سید عبدالرحیم خطیب» در دورانی می‌زیست که مرحله‌ی جدیدی از رشد و توسعه علوم دینی و آبادانی مدارس دینی در منطقه جنوب بوده است. در این دوران، جنوب ایران شاهد ظهور علما مشهور و برجسته‌ای بود و شهرهای مختلف جنوب، محل فعالیت مدارس دینی بزرگی بودند که بهترین اساتید و فقها در آن به تدریس علوم شرعی می‌پرداختند. این عصر طلایی در جنوب ایران، حاصل آرامش و سکون سیاسی، بعد از چند قرن کشمکش پیوسته و جابه‌جایی قدرت بوده است که با استقرار سلسله قاجار در ایران و دستیابی نسبی به مفهوم حاکمیت ملی معنا می‌یافت.
ثبات نسبی در ایران به ثبات سیاسی در مرزهای جنوبی کشور ختم می‌شد و همین امر فرصتی برای تبادل فرهنگی و تجاری در کل منطقه بود که از آثار چنین ارتباطی ایجاد مدارس دینی در جنوب کشور بوده است.
در چنین شرایطی که فرصتی برای دوراندیشی و تحقیق در علوم شرعی فراهم شده بود، علمای برجسته‌ای از خطه‌ی جنوب برخاستند که به مرزبندی میان تصوّف و فقه و عرفان و دانش پرداختند. حاصل تلاش این نسل از علما در جنوب ایران، تربیت شاگردانی توانمند و محقق بود که نگاهی تحقیقی به علوم شرعی داشتند و بر پویایی فقه به‌جای تقلیدگرایی محض تأکید داشتند.
سید عبدالرحیم خطیب در چنین فضای مناسبی توانست از دانش بهترین اساتید و علما دینی در جنوب ایران بهره ببرد و به‌واسطه‌ی تسلط خود بر زبان عربی، مطالعات عمیقی در فقه و تاریخ اسلامی آغاز نماید. سید عبدالرحیم خطیب تقریباً از تمامی مدارس بزرگ اهل‌سنت در جنوب ایران مثل مدرسه کمالیه در جزیره قشم و مدرسه علوم دینی سلطان العلما در بندرلنگه بهره برد.
در آن زمان هنوز بسیاری از کتب دینی و تاریخی به زبان عربی بود و بدیهی است که استفاده از این کتب برای اکثر اهل‌سنت فارسی‌زبان امری دشوار بود. از طرفی، عدم وجود کتب تحقیقی مناسب به زبان فارسی در مورد تاریخ اسلام و زندگانی خلفای راشدین چالشی بزرگ برای نسل جدید اهل سنت بود.
در این شرایط سیدعبدالرحیم خطیب بعد از سال‌ها تحقیق و مطالعه، به تألیف کتاب شیخین همت گماشت که روایت تاریخی از زندگانی ابوبکر (رض) و عمر (ض) به زبان فارسی است.
به‌طور کلی کتاب شیخین به دو بخش تقسیم می‌شود که بخش اول به زندگانی و دوران خلافت ابوبکر صدیق(رض) و بخش دوم به دوران خلافت عمر فاروق(رض) مربوط می‌شود. در هر یک از این دو بخش سید عبدالرحیم خطیب به وقایع مهم دوران خلافت عمر فاروق(رض) مربوط می‌شود. در هر یک از این دو بخش سید عبدالرحیم خطیب به وقایع مهم دوران خلافت دو خلیفه اول می‌پردازد. در کتاب شیخین نحوه‌ی پردازش وقایع دوران خلافت دو خلیفه‌ی اول بر اساس اهمیت آن‌ها در تاریخ اسلام است. سید عبدالرحیم خطیب در خصوص وقایع مهم و بحث برانگیز دوران خلافت دو خلیفه اول یک تحقیق علمی دست زده است و با بررسی دیدگاه‌های مختلف در خصوص این وقایع ذهن مخاطب را وسعت بخشیده است و در نهایت بر اساس مستندات تاریخی به نتیجه‌گیری پرداخته است.
این روش تحلیلی سید عبدالرحیم خطیب، به روان‌سازی مطالب کتاب و ارتباط مخاطب با محتوا کمک زیادی کرده است و همین امر سبب شده که کتاب شیخین در نوع خود با استقبال زیادی در میان اقشار مختلف روبرو شود.
قلمی که شیخ در تألیف این کتاب بکار بسته، قلمی ساده ولی عمیق است. ساده بدین مفهوم که متن کتاب به‌دور از تکلف است، لذا خواندن و درک مطالب آن برای اقشار مختلف جامعه آسان است. با این حال «شیخین» کتابی است که از مطالب عمیق و استدلال‌های محکم در جهت تثبیت حقانیت خلفای راشدین برخورد است. «سید عبدالرحیم خطیب» در این کتاب فضا و تحولات عصر دو خلیفه اول را به‌خوبی مورد بازنگری قرار می‌دهد و شخصیت حقیقی ابوبکر(رض) و عمر(رض) را با درایت خاصی تشریح می‌نماید. سید عبدالرحیم خطیب به‌عنوان یکی از علمای بزرگ اهل سنت منطقه هرگز در تشریح شخصیت دو خلیفه‌ی اول راه تعصب و افراط‌وتفریط را نپیموده، بلکه از شیخین کتابی تاریخی به مفهوم علمی آن می‌سازند، نه یک کتاب محض مذهبی.
»سید عبدالرحیم خطیب» در این خصوص در مقدمه‌ی کتاب «شیخین» می‌نویسد: «ناگفته نماند اموری که در این کتاب ذکر شده است از کتب تاریخی موثق اخذ شده و صرفاً جنب تاریخی دارد نه مذهبی، لذا نه عقیده مذهبی کسی را تأیید می‌کند و نه عقیده مذهبی کسی را رد می‌کند، لذا امید است که مورد استفاده عموم مسلمانان قرار گیرد«.
نکته‌ای که کتاب شیخین را برای ترسیم شخصیت حقیقی دو خلیفه اول مسلمین برجسته می‌کند، اتکای نویسنده به براهین و استدلال‌های محکم تاریخی است، تا آن‌جا که هر خواننده‌ای به عظمت عصر پیامبر(ص) و جانشینان او پی می‌برد و در نهایت درک می‌کند که یاران پیامبر(ص) که بعد از وفاتش عهده‌دار خلافت مسلمین شدند از چه شخصیت عظیمی برخوردار بودند.
»سیدعبدالرحیم خطیب» خود در مقدمه این کتاب می‌نویسد: «با مطالعه این کتاب پی خواهید برد که شیخین (ابوبکر و عمر) از چه شخصیت و فکری برخوردار بوده‌اند و برای پیشرفت دین اسلام چه کارهایی انجام داده‌اند و در اوج قدرت متواضع و فروتن بوده‌اند و ذره‌ای تکبر بر آن‌ها راه نیافته بود و هر پیروزی عظیمی که نصیبشان می‌شد، آن را محصول لطف و عنایت خداوند می‌دانستند.»
روان‌نویسی و ارتباط با ذهن مخاطب در کتاب شیخین سبب شده اکنون که قریب به سه دهه از تألیف کتاب شیخین می‌گذرد، هنوز هم این کتاب برای ذهن مخاطبان جدید و قدیم آن تازگی و طراوت داشته باشد.
نظرات